Sosyal Bilimlerde Bilimsel Araştırma Süreci

1- BİLİMSEL ARAŞTIRMA

Bilimsel araştırma, sosyal ve fiziksel olgular hakkında yeni gerçekleri keşfetmek, yeni ilişkilere ve sonuçlara ulaşmak için sistematik, planlı ve bazen kontrollü olarak yapılan bilimsel bir çalışmadır.Bilimsel araştırma sonucunda elde edilen bilgilerin sistematik ve kontrollü olması, tümdengelim veya tümevarım yöntemi ile elde edilmesi, elde edilen bilginin deney yoluyla test edilmesi ve incelemeye tabi tutulması, bilim adamları tarafından tartışılıp doğruluğunun kabul edilmesi gerekmektedir.

2- BİLİMSEL ARAŞTIRMADA KONU ve BAŞLIK

2.1. Araştırma Konusunun Belirlenmesi

Araştırma konusunun belirlenmesi genelde bir ay ile altı ay arasında değişen bir süreçtir. Temel amaç, araştırmacının da ilgisini çekecek nitelikte olan ve mevcut literatürde irdelenmemiş bir konunun tespitidir. Bu aşama çoğunlukla literatür taraması ile geçer ve araştırmacı bu taramalar neticesinde kendisine uygun bir konuyu seçer.
Konun belirlenmesi sürecinde araştırmacı sadece yazın taramasından istifade etmez. Bunun dışında; gözlem yapma, beyin fırtınası tekniği, uzmanlardan yardım alma, önceki araştırmaları tekrar etme gibi yöntemlerden de faydalanabilir.
Seçilen konuya dair daha detaylı bir araştırma yapılır ve konunun tarafları da dikkate alınarak araştırmayı ifade edecek bir başlık seçilir.

2.2. Araştırmanın Problem Cümlesi
Keşfedici ve tanımlayıcı nitelikteki araştırmalarda problem cümlesi kullanılmaz. Fakat nedensellik belirleyen veya değişkenler arası ilişkileri inceleyen çalışmalarda yola çıkış noktası problem cümlesi ve buna bağlı olarak yazılan problem tanımlamasıdır. İyi bir problem cümlesinin özellikleri:
- Test edilebilir olmalıdır
- Kişilere ve topluma fayda sağlayacak nitelikte olmalıdır
- Ölçülebilir olmalıdır
- Gerçek bir sorunu içermelidir
- Kanıtlanabilir olmalıdır
- Kuramsal bir temele sahip olmalıdır
- Yenilik ve orjinallik içermelidir
- Gelecekte de varlığını sürdürebilecek bir konu olmalıdır
- Geniş bir kesimi veya ana kütleyi etkiliyor olmalıdır
- Yapılacak araştırma ile literatüre katkı sağlayabilecek nitelikte olmalıdır.

Bir araştırma problemi, belirli bir sorunun belirli bir düzeyde cevaplanmasını hedefler. Bu düzeyler; birey, grup, örgüt, toplum veya sistem olarak daraltılabilir veya genişletilebilir.

3. ARAŞTIRMA ÖNERİSİ

Araştırma konusunun belirlenmesinin ardından üst makamlara bilgi vermek amacı ile hazırlanan ve araştırmanın ne şekilde yapılacağına dair bilgi sunan, yol haritası niteliğindeki bir belgedir. Araştırma önerisinin öğeleri:
- Kapak sayfası
- Araştırma planı: Araştırmanın ana ve alt başlıklarını gösteren bir bölümdür.
- Giriş: Bu bölümde araştırmacı konuya neden ilgi duyduğunu açıklar. 6 alt başlıktan oluşur.
o Önceki araştırmalar: Araştırılması düşünülen konuya dair yazındaki mevcut durum hakkında bilgi içerir. Özellikle mevcut literatürdeki eksikliklere yer verilir.
o Problem tanımlaması: Araştırmacının cevap bulmak istediği sorunu tanımladığı bölümdür. Çalışma başlığı ve amacına uygun bir problem tanımlaması yapılmalıdır.
o Amaç ve önem: Amaç başlığında altında çalışmanın amacı; keşfetme, tanımlama, açıklama, sonuç çıkarma gibi yüklemler ile ifade edilir. Önem başlığında ise yapılacak araştırmanın getireceği faydalardan bahsedilir.
o Araştırmanın kapsamı ve kısıtları: Kapsam bölümü, araştırmanın hangi kuramsal sınırlar içinde ele alınacağını tanımlar. Kısıtlar ise çalışmanın yapılması esnasında ortaya çıkan olumsuz koşullardır.
o Ön kabuller: araştırmanın sonuçlarını etkileme olasılığı bulunan faktörlerle ilgili varsayımlardır.
o Çalışmanın bölümleri: Araştırmanın kaç bölüm halinde inceleneceği ve başlıkları belirtilir.
- İlgili yazın: Bu başlık altında, kuramsal temel tanıtılır. Kuramsal temelle ilgili bilgi verilirken spesifik olarak ölçüm yapılan temel kavramsal yapılar ve bu yapılar arasındaki ilişkiler göz önünde bulundurulur.
- Yapılar, hipotezler ve araştırma soruları: Bu bölümde temel teşkil eden kavramsal yapıların işlemsel tanımları, temel hipotezler ve araştırılması düşünülen soruların bulunduğu bölümdür.
- Yöntem: Araştırma uygulamasının en önemli bölümüdür. Altı ikincil alt başlıktan oluşur.
o Araştırma tasarımı ve modeli: Araştırmanın tasarımı ve değişkenler arası ilişkileri betimleyen araştırma modelinin tanıtıldığı bölümdür.
o Analiz birimi: Ölçüme tabi birimlerin ifade edildiği bölümdür.
o Ana kütle-örneklem: Ana kütle, çalışmanın genelleneceği en büyük bölümü ifade eder. Örneklem ise bu en büyük bölümü temsil kabiliyetinde olan ve çeşitli usullerle ana kütlenin içinden seçilen birimlerden oluşan ve araştırmanın üzerlerinde yürütüleceği alandır.
o Ölçüm aracı: Araştırmacının, örneklemden veri toplamada kullanacağı araçtır.
o Ölçüm uygulaması: Araştırmanın nerede, nasıl, ne kadar süre ile, kimler üzerinde uygulanacağı vs. gibi konuların açıklandığı bölümdür.
o İstatistiksel analiz: Araştırmada kullanılacak değişkenler üzerinde hangi istatistiksel analizlerin kullanılacağının araştırıldığı bölümdür.
- Bulgular ve değerlendirme: Üç ana başlıkta ele alınır.
o Güvenilirlik ve geçerlilik bulguları: Ölçüm aracının güvenilirlik ve geçerlilik testlerinin hangi istatistiki yöntemle yapıldığının anlatıldığı bölümdür.
o Test sonuçlarına ilişkin muhtemel bulgular: Henüz araştırma yapılmamış olmakla beraber araştırmacı sıfır hipotezlerine dair reddetme ihtimali konusunda bu başlıkta bilgi verir.
o Araştırma sonuçlarına ilişkin muhtemel bulgular: Bu başlıkta frekans dağılımı ve çapraz tabloların sonuçlarının ne şekilde değerlendirileceğinin ifade edildiği bölümdür.
- Kaynakça
- Ekler

4- ARAŞTIRMANIN UYGULANMASI

Bu aşama, araştırma işleminin alanda fiilen uygulanmaya başladığı bir aşamadır. Bu aşamaya kadar tez önerisi kısmında bahsi geçen bütün hazırlıkların ve incelemelerin tamamlanmış olması gerekmektedir. Bu noktada başarı, daha önce hazırlanmış olan plan, program ve taramanın doğruluğu ile ilişkilidir.

4.1. Verilerin Toplanması
Veriler birincil ve ikincil kaynaklar olmak üzere iki farklı mecradan toplanabilir. İkincil kaynaklar, araştırmacı problemini tespit etmeden önce bir takım kurum ve kişilerce toplanmış verilerdir. En bilinen örnek TÜİK tarafından her sene muhtelif konularda yayınlanan verilerdir. Birincil kaynaklar ise, araştırmanın amacı doğrultusunda araştırmacının doğrudan sahaya inerek topladığı verilerdir. Araştırmacı bu verileri toplarken nitel veya nicel yöntemden faydalanabilir.

4.1.1. Nitel veri toplama yöntemleri
- Odak grupları: Uzman bir kişinin başkanlığında, cevaplayıcıların problem ile ilgili olarak önceden belirlenmiş bir konuyu tartıştığı resmi olmayan toplantılardır. Genelde odak grupları 8-12 kişiden oluşur. Tüketicileri anlamak, yeni ürün planlamak, reklam stratejisi belirlemek gibi amaçlarla kullanılabilir.
- Derin görüşme: Odak görüşmeye benzemekle beraber, görüşmeci cevaplayıcıların her birini ayrı ayrı mülakata tabi tuttuğu için ayrışmaktadır. Görüşmede her bir cevaplayıcı tek başına incelendiği için grup etkisi veya baskısına maruz kalmadan daha samimi cevaplar verebilecektir.
- Gösterim yöntemi: Araştırma konusunda bireylerin bilinç altını incelemek isteyen araştırmacılar tarafından kullanılır. Kelime çağrışım testi, cümle tamamlama testi, resim ve karikatür testi gibi çeşitli farklı uygulamaları vardır.

4.1.2. Gözlem Yöntemleri
- Doğal- yapay gözlem: Doğal gözlem, çevrede meydana gelen olayların müdahale olmaksızın gözlemlenmesi yöntemidir. Yapay gözlemde ise, gözleme tabi tutulan insanlar yapay bir ortamda gözlemlenirler.
- Tertiplenmiş- tertiplenmemiş gözlem türleri: Araştırmacı, gözlem yöntemlerinden birini kullanarak hangi davranışı gözlemleyip kaydedeceğini önceden belirlemişse tertiplenmiş gözlem, tam aksi durumda ise tertiplenmemiş gözlem yöntemini kullanmış olur.
- Doğrudan- dolaylı gözlem: Doğrudan gözlemde araştırmacı, olayı anlık olarak gözlemleyip değerlendirirken, dolaylı gözlemde geçmişte meydana gelmiş olayları yorumlar.
- Beşeri- mekanik gözlem: Beşeri gözlemler herhangi bir mekanik alet kullanılmadan doğrudan insanlar tarafından yürütülen gözlemlerdir. Mekanik gözlemde ise çeşitli ölçüm ve gözlem aletleri kullanılır.

4.1.3. Gözatım Yöntemleri
Gözatım, önceden test edilerek hazırlanan ve bir takım sorulardan oluşan bir anketin görüşmeciler tarafından cevaplayıcılara uygulanarak bilgi toplanmasıdır.
- Yüz yüze görüşme yöntemleri: Ev içinde, alışveriş merkezinde ve ofiste olmak üzere 3 çeşittir. Görüşmeci bu üç mecradan birine anket soruları ile birlikte gider ve görüşmecilere formu doldurtur. Görüşme esnasında gözlem yapabilme imkanı avantajı vardır.
- Telefonla görüşme: Süratle veri elde edebilme imkanı sunan bir yöntemdir. Günümüzde bilgisayar teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte verimliliği de artmış bir yöntemdir.
- Posta ile görüşme: Örneklem üyelerinin adresleri belli fakat çok dağınık bir coğrafyaya dağılmışlar ise kullanılabilecek en uygun yöntemdir. Günümüzde sıklıkla elektronik posta vasıtası ile yürütülmektedir. Firmalarla uygulandığında, çoğunlukla geri dönüş oranları düşük olmaktadır.

5. ANKET
Cevaplayıcılardan bilgi toplamak için biçimlendirilmiş veri toplama aracıdır. Doğru bir anketin 3 temel özelliği vardır vardır:
- Sorular cevaplayıcının cevaplayabileceği nitelikte olmalıdır,
- Anketin özellikleri katılımı cazip kılmalıdır,
- Anketin düzenlenme şekli, cevaplama hatasını en aza indirmelidir.
Bunların dışında, bir anket formunun altı temel işlevi vardır:
- Araştırmanın amacını sorulara dönüştürerek cevaplayıcılara sormak,
- Soruları standartlaştırarak bütün cevaplayıcılara aynı soruları sormak,
- Cevaplayıcılar ile araştırmacı arasında doğru bir iletişim gerçekleştirmek,
- Kalıcı kayıtlar olduğundan sonraki araştırmalar için de kullanılabime işlevi,
- Veri analizini kolaylaştırma ve hızlandırma,
- Varsayımların sayısal temellere oturtulması.

5.1. Ankette Sorulacak Soruların İçeriklerinin Belirlenmesi
Soruların içeriklerinin belirlenmesinde araştırmacı aşağıdaki çeklisti kullanabilir:
- Sorduğumuz soru gerekli mi?: Şayet araştırma bittikten sonra raporda soruya dair bulgular yayınlanmayacaksa veya araştırmanın amacı ve konusu ile ilintisi yoksa, bahsi geçen soru sorulmamalıdır.
- Soru sadece bir değişkeni mi ölçüyor?: Birden fazla değişkenin ölçüldüğü “Ürün sizce kaliteli ve ucuz mu?” gibi sorularda cevaplayıcı hataya düşebilir.
- Cevaplayıcı yeterince bilgi sahibi mi?: Özellikle ileri teknoloji ürünleri ile ilgili tüketiciyle yapılan anketlerde, tüketicinin yeterli bilgiye sahip olmama imkanı vardır. Bunu dikkate almak gerekir.
- Cevaplayıcının soruları cevaplarken fazla çaba göstermesi gerekiyor mu?: Cevaplayıcıya son altı ayda ödediği telefon faturasını sormak, kuvvetle muhtemel cevaplayıcının faturalara bakmasını gerektirecek bir durumdur. Şayet buna benzer sorular sorulacaksa, yüz yüze görüşme ile anketi uygulamakta fayda vardır.
- Cevaplayıcı gerekli bilgiyi verecek mi?: Kişilerin özel hayatları, gelir durumları vb ile ilgili olarak sorulan sorulara her zaman doğru bilgiyi vermeleri beklenemez. Dolayısı ile bu gibi soruları asgaride tutmak gerekir.